نقبی به ادبیات مدرن

اختصاصی سایت امام عشق_(ع)

 

آیت نوایی

مقدمه:

در نوشتار حاضر سعی برآن بوده تا با تشریح نسبت میان مدرنتیه و ادبیات به بررسی کوتاه و اجمالی این موضوع بپردازیم. از آنجایی که ما در زمانه ای  بسر می بریم که به فرا مدرن موسوم گشته شاید چندان بی وجه نباشد که به جایگاه ادبیات در تکوین عصر مدرن پرداخته شود.

بی شک زبان وادبیات و رمان{ به عنوان گونه ای از ادبیات معاصر} به عنوان مولفه ای از هزاران مولفه ی پیچیده عصر مدرن بشمار می رود که نقش و جایگاه خود را درکنار دیگر وجوه زندگی مدرن بازی کرده است.  ابعاد مختلف زندگی مدرن چه از سیاست و سازوکارها و نهادهای تشکیل دهنده اش در قالب دموکراسی های مختلف، اقتصاد و سازوکارنظام تولیدو تجارت با تاکید بر مصرف گرایی، فرهنگ با نظام رسانه ای جدید تاثیرگذارش،نظام علمی و آموزشی جدید به عنوان موتور محرک و تعلیم دهنده ی بشر مدرن در پذیرش اقتصاد و فرهنگ وسیاست مدرن، همه و همه می تواند تاثیر و تاثراتی را «از» یا «بر» ادبیات و شعر ورمان و موسیقی وفیلم و هنرو...«گرفته» یا «گذاشته» باشد.اگر فقط به عنوان مصداق به «قلعه حیوانات» جورج اورول یا «آقای نویسنده و جنجال بر سر آپارتمان دولتی» ولادیمیر نیکالایویچ به عنوان نمونه ای از هزاران اثر ادبی اشاره ای کنیم شاید گواه صدق ما در این مدعا باشد که «رمان» همذات و همزاد با عالم مدرن است.

از دیر باز بشر داستان و قصه گویی را راهی برای بیان رمزها،حقایق،حکمت ها،اعتراض ها و وسیله ای برای تربیت و آموزش و سرگرمی و تفریح برگزیده است. به قول مولانا:

ای برادر قصه چون پیمانه است

معنی اندر وی مثال دانه است

دانه ی معنی بگیرد مرد نغز

ننگرد پیمانه را چون گشت نقض

اما آنچه که به آن «عصر مدرن» اطلاق می شود عهد و دوره ی تاریخی است که با تمام ادوار تاریخی بشر تفاوت ذاتی و ماهوی دارد و «بشر مدرن» را به عنوان موجودی کاملا متفاوت از بشر در طول تاریخ  سیاره زمین تربیت و برتاریخ عرضه داشته است.(مدرنیته وتوهم، اصغر طاهرزاده) .

از اینرو ویژگی ها و مولفه هایی که درصناعات وآثار بشر عصر مدرن ظهور و بروزپیدا نموده برگرفته از اتمسفری است که بشر امروزی در آن می زیسته است.وادبیات وشعر ورمان نیز از این قائده مستثنا نبوده است.

 

مدرنیسم در ادبیات

ابتدا مناسب است از خود واژه مدرن شروع کنیم:

ریشه ی واژه ی «مدرن »از کلمه لاتین« مودو» ( modo ) به معنی «جاری/ فعلی» است به این تعبیر, هر آن چه سبک و سیاق روز را از گذشته جدا میکرد، «مدرن» خوانده میشد. به عنوان نمونه، اصطلاح «انگلیسی مدرن» درمقابل «انگلیسی میانه» ، زبان رایج دوره ی رنسانس به بعد از زبان دوره ی میانه (قرون وسطی) در انگلستان جدا میکند. به همین معنی ، ادبیات مدرن نیز از قرن شانزدهم آغاز میگردد.از این تاریخ به بعد زبان ادبی تحول یافت و ادبیات دوره معاصر ادامه ی زبان ادبی چهار صد سال پیش است، گر چه اصطلاح ادبیات مدرن به طور عام به ادبیات قرن بیستم نیز اطلاق میشود.( 5)

شهریار زرشناس در کتاب مبانی نظری غرب مدرن در تعریف مدرنیته اینگونه آورده:

واژه «مدرن» Modern ازلفظ لاتینی Modernus  وازقید Modo مشتق شده است. در زبان لاتین،Modo به معنای «به تازگی، اخیرا، تازه،این اواخر،گذشته ای بسیار نزدیک» بوده است.ظاهرا کاربردmodern و Modernus در این معنا به قرن پنجم و ششم میلادی بر می گردد. در حدود سال 1460 میلادی کلمه Modern به معنای«امروزی» در زبان فرانسه بکار می رفته است. واژگان« مدرنیست » و «مدرنیزه» در قرن هیجده در ادبیات عصر روشنگری نویسندگان انگلیسی و آلمانی مورد استفاده قرار می گرفت.(مبانی نظری غرب مدرن،زرشناس،شهریار،ص35)

گذشته از معنا و ریشه لغوی واژه مدرن، مدرنیته در آثار بعضی از غربشناسان میهنی به یک افق تاریخی - فرهنگی اطلاق می شود که تدریجا و از اواخر قرن چهاردهم و پانزدهم میلادی در تاریخ تمدن غربی ظاهر میگردد.همان ص25

این افق فرهنگی - تاریخی ویژگیهای منحصر بفردی نسبت به سایر ادوار تاریخی بشر دارد که روح حاکم بر آن، این دوره را کاملا متمایز از سایر دوره های تاریخ بشر نموده است. سید مجید امامی در مقدمه کتاب «درآمدی بر فراز و فرود مدرن از رنسانس تا جنگ سرد»  درباره این روح حاکم اینگونه می گوید:می دانیم که رنسانس،آغاز دوره ای است که در آن انسان، مدار همه ی امور می شود و دیگر نه خدای اسلام و نه خدای مسیح و نه حتی خدایان تمدن یونانی(که مقصد اولیه در رنسانس است) هیچ یک در کار نیستند...اما مراد آن است که بدانیم مدار تمام حرکت های نخبگان علمی و فرهنگی عصر رنسانس، انسان و تفکر ناسوتی می باشد.(امامی،سید مجید، درآمدی بر فراز و فرود مدرن ص36و37)

در نسبت میان ادبیات و جهان مدرن وظهور روح مدرنیسم در آثار ادبی جهان اینگونه می توان گفت که هنر بصورت اعم و ادبیات بصورت اخص یکی از پرتاثیرترین ابزار عصر مدرن بود که در کمترین زمان، سراسر جریان فرهنگی قرن14و15را با خود همراه ساخت. وهرچه ازآن زمان به حال نزدیکتر میشویم محوریت ماده و نفسانیت در آثار این دوره بیشتر به چشم می خورد.

به دنبال ویرانی سمبولیسم قرون وسطی، روایت نیز چون رمز در هنرجدید صورتی کاملااین جهانی پیدا می کند.یعنی به جای حکایت امور متعالی، به زندگی معمولی انسان ها و زمان و مکان حوادث معمولی تاریخی می پردازد.(همان ص33)

در عرصه ی ادبیات، دانته،پتراک و بوکاتچو سردمدار ادبیات یونانی و اومانیستی هستند. بسیاری پتراک را اولین«بشر مدرن» می دانند.جیووانی بوکاتچو برای اولین بار جنبه های دینی مآلوف را در ادبیات تضعیف کرد. او فرزند نامشروع تاجری ایتالیایی بود و عاشق ماریا دختر شاه ناپل. در آثار وی، نگاه ها و افق های دینی، غم و اندوه را با خود می آورد. راه رهایی از این اندوه هزار ساله و آغاز خوشی و لذت، کنار گذاشتن این نگاه ها و حرکت به سمت ادبیات یونانی است. در رمان روانشناختی«فیامتا»شاهزاده خانم ناپاک زاده، داستان جدایی خویش را از بوکاتچو باز می گوید.. (.ویل دورانت،تاریخ تمدن،رنسانس،ص79)

فرانچسکو پتراک نیز رسما در ادبیات، توجه را از آسمان به زمین معطوف کرد. موضوع معروفترین اثر او «نغمه ها»، وصف زنی است با ترانه های عاشقانه، که نازلترین وجوه انسانی را مد نظر قرار می دهد.لوکاس در تاریخ تمدن خود می گوید:زندگی پتراک آمیزه ای از تناقض هاست.به عنوان یک کشیش تا پایان عمرش خاطره عشقی ممنوع را در ذهن می پروراند و در دل گرایشی غیر مسیحی و شرک آلود به آن داشت. این تناقض، تنها مشکل شخصی پتراک نبود، زیرا حالتی است که بسیاری دیگر نیز گرفتار آن بودند.(هنری لوکاس.تاریخ تمدن،ص7 )

براساس آنچه گفته شد روح مدرنیته در ادبیات و هنر، روحی اومانیستی و نفسانی است که قطعیات دنیای قدیم در حوزه ساختار اجتماع، مذهب، اخلاقیات و تلقی سنتی از انسان را به تمسخر گرفته و نقد می کند.